Geen gratis lunch

(on)Gelijkheid tussen man en vrouw. Ik twijfel al een tijd of ik een blog aan dit onderwerp moet wijden. Dat heeft een aantal redenen. Ten eerste omdat ik weet hoe gevoelig het onderwerp ligt en ik niet betrokken wil raken in een waardestrijd. Ten tweede omdat ik er zelf ook nog niet helemaal uit ben, daarvoor ligt het te genuanceerd. Dit verhaal gaat geen duidelijke clue hebben, ik waarschuw je vast. Maar de blog is er toch gekomen, want er is momentum, en momentum moet je niet voorbij laten gaan.

Waar komt dat momentum dan vandaan? Tijdens de campagne en na de verkiezingen is er veel gesproken over het gebrek aan vrouwelijke lijsttrekkers en de onevenwichtige vertegenwoordiging van allerlei minderheden, waaronder vrouwen, in de tweede kamer. Het is ook honderd jaar geleden dat vrouwen in Nederland kiesrecht regen. Daarnaast zijn er veel krachtige vrouwelijke rolmodellen die je overal in de media tegenkomt. Of je het met ze eens bent of niet, Angela Merkel, Eva Jinek, Silvana Simons, Emma Watson, Doutzen Kroes en Dafne Schippers drukken hun stempel op de wereld om ons heen.

Dat er verschillen bestaan tussen mannen en vrouwen is geen punt van discussie. Maar is er ook ongelijkheid in de behandeling, en zo ja, hoe groot is die ongelijkheid en waar komt het vandaan? En zijn we op de goede weg of valt het eigenlijk wel mee? Eerst maar eens wat statistieken, waarop ik later verder zal ingaan:

• In Nederland kregen vrouwen in 1917 passief kiesrecht en in 1922 actief kiesrecht. Echter werden getrouwde vrouwen wel pas in 1957 handelsbekwaam verklaard (niet-handelsbekwaam is de status die kinderen onder de 18 hebben).
• In enkele Europese landen viert het vrouwenkiesrecht nog niet eens haar 50e verjaardag; zoals in Zwitserland (1971), Portugal (1974) en Liechtenstein (1984).
• Het gender-wagegap[1] is in Nederland 20,46%. Dit betekent dat vrouwen, die hetzelfde werk doen als hun mannelijke collega’s, gemiddeld gezien vanaf half oktober gratis werken. Daarmee doet Nederland het niet heel goed in internationale lijstjes. Het OESO-gemiddelde ligt op 15,46%.
• De eerste vrouw met een vaste aanstelling als professor op Harvard University was Claudia Goldin. Het Rathenau-instituut heeft onderzocht dat de verdeling tussen mannen en vrouwen in de hogere ranken van de wetenschap nu nog erg onevenwichtig is maar dat er geen verschil is tussen de verhouding waarmee vrouwen gepromoveerd worden naar een hogere rank, ten opzichte van mannen.
• Bij de Nederlandse Rijksoverheid wordt 1 op de 3 topfuncties vervuld door een vrouw, in het bedrijfsleven is dat nog geen 1 op de 10.

Gaat het hier om pure discriminatie of kansenongelijkheid of zijn er andere oorzaken? Daarover zal ik zo uitwijden, maar eerst wat historisch perspectief. In de geschiedenis van moderne maatschappijen hebben de rechten van de vrouw veelal achtergelopen bij die van de man. In de 20e eeuw zijn veel van die ongelijke rechten, in ieder geval op papier, rechtgetrokken. Drie onderzoekers, Alesina, Giuliano & Nunn, laten zien dat de aard van de ongelijkheid in rollen en macht tussen mannen en vrouwen voortkomt uit de transitie naar een landbouwcultuur, en dan vooral op plekken waar de ploeg cruciaal was voor de landbouw. De ploeg was namelijk een apparaat waar veel fysieke kracht voor nodig was, wat er voor zorgde dat mannen voornamelijk verantwoordelijk werden voor het verzamelen van het inkomen voor het huishouden. In jager-verzamelaarculturen, of op plekken waar het land vooral met de hand en met klein gereedschap bewerkt werd, droegen man en vrouw een gelijke bijdrage aan het huishoudelijk bestaan en ontstond zo minder ongelijkheid.

Hoe kwam het dat in de 20e eeuw de positie van de vrouw in veel landen een centrale rol kreeg in het publieke debat? Er zijn veel oorzaken, maar één bitterzoete verklaring verdient wat extra aandacht. Grote oorlogen zijn namelijk extreem goed voor bevordering van de positie van de vrouw. In de Eerste en Tweede Wereldoorlog, toen veel jonge mannen aan het front moesten vechten, werd de economie in veel thuislanden in feite draaiende gehouden door vrouwen. Ze bemanden de fabrieken, verpleegden de gewonden en zaten in het verzet. Er werden veel vrouwenorganisaties opgezet die later ook belangrijke rollen vervulden in de strijd om gelijke rechten.

Terug naar het heden: hoe erg is die ongelijkheid nu nog, en wat zijn de oorzaken? We kunnen verschillende vormen van (on)gelijkheid onderscheiden. Een belangrijk onderscheid is tussen i) kansengelijkheid ii) gelijke behandeling en iii) gelijke uitkomsten. Helaas werken deze drie niet altijd dezelfde richting op. Zo verscheen er afgelopen zomer een rapport over kansenongelijkheid in het onderwijs, waarin werd betoogd dat een gelijke behandeling in het onderwijs juist niet leidt tot gelijke kansen (en al helemaal niet tot gelijke uitkomsten), omdat sommige kinderen al met een achterstand in het systeem terecht komen. In Nederland hebben wij een wet die de gelijke behandeling van mannen en vrouwen bedingt. Ook studeren er meer vrouwen dan mannen af in het hoger onderwijs in de laatste decennia. In 2014 was Nederland zelfs nummer 1 op de lijst Gendergelijkheid van de VN; hierin werd gekeken naar gegevens over moedersterfte, het aantal vrouwen in het parlement, opleidingsniveau en de arbeidsparticipatiegraad van de beroepsbevolking.

Toch is er geen gelijkheid van uitkomsten; zoals in de grafiek hierboven te zien was is er een groot gender-wagegap in Nederland. Claudia Goldin onderzocht deze kloof voor veel landen en vindt vrijwel geen bewijs voor pure salaris-discriminatie. Verreweg de grootste verklarende factor is alles wat er toe leidt dat je meer vrije tijd en flexibiliteit wilt hebben; het krijgen van kinderen speelt hier uiteraard een grote rol in. Het feit dat vrouwen minder goede onderhandelaars zouden zijn of minder een drang hebben tot competitie of bewijsdrang lijkt ook een rol te spelen, maar een veel kleinere. Als je alleen kijkt naar mannen en vrouwen die geen zorgtaak hebben, is het verschil nog maar 5%.
De ‘discriminatie’ komt dus ook doordat vrouwen vaker kiezen voor banen waar ze parttime kunnen werken, waar ze minder hoeven te reizen en niet een danige verantwoordelijkheid hebben dat ze niet weg kunnen als er een spoedgeval thuis is. Een vaak verzwegen punt is; misschien willen mannen die mogelijkheden om meer bij hun gezin te zijn eigenlijk ook wel heel graag, maar durven ze er niet om te vragen. Een taboe wat zowel de positie van de man als van de vrouw niet vooruit helpt.

Tot slot is er de kwestie van vrouwen in topposities. Waarom dringen ze maar zo moeilijk door? Is het het ‘Old boys network’, komt het omdat mensen nu eenmaal een neiging hebben om mensen aan te nemen die op zichzelf lijken, of is het volledig af te schrijven aan het argument hierover over flexibiliteit en vrije tijd? Is er een glazen plafond en zo ja, hebben van boven opgelegde maatregelen zin om dit te bestrijden? Een vrouwenquotum, een voorstel dat eens in de zoveel tijd weer boven komt drijven, is misschien wel het meest omstreden punt uit deze hele discussie. Positieve of negatieve discriminatie; niemand wil er het slachtoffer zijn. Ik zou me er zelf ook niet comfortabel bij voelen als ik werd aangenomen om de HR-statistieken wat op te krikken en ik wil ook niet meer tweede vrouwen in de Tweede Kamer, puur omdat het vrouwen zijn. Het argument zou moeten zijn dat meer diversiteit leidt tot beter bestuur en betere uitkomsten. Toch lijkt in sommige sectoren een quotum nodig, omdat de status quo zo sterk is dat de verandering anders niets gaat plaatsvinden. Ook initiatieven van vrouwen om een vrouwennetwerk op te richten, om elkaar te ondersteunen in de weg naar de top, worden nogal eens honend aan de kant gezet, alsof een vrouwenclub per definitie anti-mannen zou zijn.

Zoals ik al zei, deze blog heeft geen clue. Ik ben er zelf nog niet helemaal uit of vrouwendiscriminatie nog een groot probleem is in Nederland, of dat de ongelijkheid vooral uit zelfselectie en andere keuzes voortkomt. Ik denk wel dat ons land er beter van zou worden als Universiteiten, Raden van Bestuur, Kamerfracties etc. in gelijke mate door mannen en vrouwen bezet[2] worden. Niet omdat ik anti-man ben, maar omdat ik denk dat de mannen en vrouwen elkaar juist kunnen compenseren en versterken door hun verschillen. Ik heb nog wel wat aanbevelingen, die de weg naar gelijkheid voor beide geslachten wat meer open zou stellen.

1. Vaderschapsverlof van 2 dagen. Dat is toch een grapje van ouderwetse bekrompenheid? Joh, papa, je hebt één dag om je kind op het gemeentehuis in schrijven, en vooruit, we geven je er nog één dag bij om beschuit met muisjes te smeren. Neem een voorbeeld aan Scandinavische landen en trek dit naar een paar weken.
2. Haal ‘vrouwenzaken’ uit de taboesfeer. Voortplanting is één van onze evolutionaire oerdriften, dus laten we niet doen alsof je dit moet verzwijgen bij een sollicitatiegesprek. Beoordeel een man niet als hij een papadag wil, een vrouw niet als ze borstvoeding wil geven op een terras voor haar volgende meeting. Een vrouw die vol voor haar carrière gaat en vooral op de kinderopvang moet vertrouwen is geen slechte moeder. Vrouwen die geen kinderen willen zijn al helemaal geen slechte vrouwen. Beoordeel iemand in de professionele sfeer op precies dat, namelijk hoe hij of zij zijn werk doet.
3. Vrouwen, verschuil je ook niet achter het vrouw-zijn. Dit maakt het alleen maar moeilijker voor andere vrouwen om bepaalde vooroordelen te doorbreken. Laat zien hoe sterk je bent, in plaats van je te verontschuldigen voor wat je niet bent of kunt.
4. Mannen, wees niet bang voor een sterke vrouw. Zij zal je niet kleineren maar juist waarderen voor wat je bent. Als jullie galant willen zijn en voor ons willen betalen op een date, de reddende engel en de sterke adonis willen uithangen is dat helemaal prima. Maar de meeste vrouwen zijn tegenwoordig ook economisch onafhankelijk en redden zich prima zelf, zie dat niet als een bedreiging. En gebruik vooral niet het argument dat je iets hebt betaald om iets terug te eisen. Alles wat de moeite waard is om te hebben, kun je niet met geld betalen.

[1] Het verschil in salaris tussen mannen en vrouwen, bij gelijk aantal gewerkte uren en gelijke functies.
[2] Ik wilde hier bemand schrijven, maar toen besefte ik hoe rolbevestigend dat woord is!

N.b.: Initiatieven als onderstaande, met als doel het onder de aandacht brengen van het gender-wagegap, kan ik natuurlijk alleen maar toejuichen 😉